(Άρθρο στο ow.gr)
Τι γίνεται όταν οι γονείς διαφωνούν καθημερινά; Γιατί τα παιδιά αρνούνται να ωριμάσουν; Γιατί οι γονείς αμελούν τη μεταξύ τους οικειότητα; Πέντε προβλήματα που προκύπτουν από συνηθισμένες καταστάσεις και η γνώμη του ειδικού.
Έχουμε την τάση να πιστεύουμε ότι τα σημαντικά ψυχολογικά προβλήματα της ενήλικης ζωής προέρχονται από δύσκολες, βαθιά προβληματικές οικογενειακές καταστάσεις. Ότι μια «φυσιολογική» οικογένεια θα δημιουργήσει χαρούμενους και ψυχικά υγιείς ενήλικες. Ουκ ολίγες φορές, όμως, συνηθισμένες συμπεριφορές από την πλευρά γονιών που δείχνουν νορμάλ κρύβουν καταπιεσμένα συναισθήματα.
Δημιουργούνται τότε… συνηθισμένα προβλήματα. Στο βιβλίο «Οικογένεια: Η σύγχρονη Οδύσσεια», Ο Βρετανός ψυχοθεραπευτής Ρόμπιν Σκίνερ και ο βραβευμένος κωμικός Τζον Κλιζ παρουσιάζουν τα δυσλειτουργικά μοντέλα της οικογένειας και βάσει αυτών εξηγούν μερικά από τα ζητήματα που μας βασανίζουν στην ενήλικη ζωή.
Εμείς, θέλοντας να εστιάσουμε στην επίλυσή τους, ζητήσαμε τη βοήθεια του Διονύση Σακκά, ψυχίατρου-ψυχοθεραπευτή και προέδρου της Ελληνικής Εταιρείας Συστημικής Θεραπείας Οικογένειας, Ομάδας και Ατόμου. Πώς θα μπορούσαμε να αντιμετωπίσουμε ορισμένες περιπτώσεις, από τη στιγμή που ξέρουμε πώς προκλήθηκαν; Ή, τι θα μπορούσαμε να κάνουμε για να τις σταματήσουμε εν τη γενέσει τους;
Οικογένεια: 5 συνηθισμένα προβλήματα ζητούν λύση
Ο κ. Σακκάς σχολιάζει: «Πιο εύκολα λέγεται, παρά γίνεται να είσαι ο ιδανικός γονιός. Δεν υπάρχουν τέτοιες συνταγές. Επιπλέον, τα δεδομένα αλλάζουν ταχύτατα. Αυτό που σήμερα θεωρείται σημαντικό, πρέπον ή κατάλληλο θα είναι διαφορετικό μέσα σε λίγα χρόνια, ξεπερασμένο. Υπάρχει μεγάλη ρευστότητα. Ειδικά στην Ελλάδα, η οποία καλείται να καλύψει μέσα σε λίγα χρόνια αλλαγέςστις παραγωγικές και κοινωνικές συνθήκες που άλλες χώρες κάλυψαν μέσα σε τρεις αιώνες. Όμως, μέσα σε αυτό το παγκοσμιοποιημένο χωριό, οι εξελίξεις στις προηγμένες χώρες μάς προειδοποιούν για το τι έρχεται σε μας.
»Και από αυτή την άποψη είναι χρήσιμο να ασχοληθούμε με ένα βιβλίο σαν αυτό των Σκίνερ και Κλιζ. Διαβάζοντας τις παρακάτω περιπτώσεις, καλό είναι να θυμόμαστε πως κάθε οικογένεια είναι διαφορετική και οι γενικεύσεις δεν βοηθούν πάντα. Στην οικογενειακή θεραπεία έχουμε μία αρχή: Δεν λειτουργούμε ως ένα άτυπο δικαστήριο που θα δώσει μια διάγνωση και μια κατηγορία. Δεν φταίει ένας στις οικογενειακές σχέσεις, ώστε να κριθεί ένοχος και να κερδίσει ο άλλος. Σκοπός μας είναι να κερδίζουν όλα τα μέλη μιας οικογένειας μέσα από τις αμφίδρομες σχέσεις τους».
Με αυτή την οπτική εξετάζουμε τα παρακάτω «προβλήματα».
1. Δοτική ή απόμακρη μητέρα: Το μπερδεμένο μωρό
ΧΡΕΙΑΖΕΤΑΙ ΟΛΟΙ ΝΑ ΠΡΟΣΑΡΜΟΖΟΝΤΑΙ ΣΤΙΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΚΑΙ ΝΑ ΣΕΒΟΝΤΑΙ ΚΑΙ ΤΙΣ ΔΙΚΕΣ ΤΟΥΣ ΑΝΑΓΚΕΣ, ΟΧΙ ΜΟΝΟ ΤΟΥ ΒΡΕΦΟΥΣ.
»Η απόμακρη μητέρα μπορεί να περνάει απλώς τη μεταβατική φάση στη μητρότητα. Που άλλοτε μπορεί να είναι έντονη, άλλοτε ήπια. Σίγουρα όμως αποδομείται το παλιό μέσα από το στρες και την αβεβαιότητα, για να δημιουργηθούν καινούργιες συνήθειες. Η μητέρα που κουβαλούσε για πολλά χρόνια τα “κατηγορώ” για τις όποιες συνέπειες στο παιδί, έχει κι αυτή τα δικά της προβλήματα, που επηρεάζονται από όλες τις σχέσεις της, παρελθούσες και παρούσες. Έχει ευθύνη και η ίδια, αλλά στο παιχνίδι πλέον έχει μπει κι ο πατέρας. Η ευρεία οικογένεια, επίσης, παίζει σημαντικό ρόλο. Οι γιαγιάδες και οι παππούδες.
»Η νέα ζωή μεγαλώνει μέσα σε ένα δίκτυο σχέσεων. Η ευθύνη για το μεγάλωμα του παιδιού στην πυρηνική οικογένεια δεν μπορεί να ανατίθεται μόνο στη μητέρα, όπως συνέβαινε παλιότερα. Όλοι έχουν να παίξουν έναν σημαντικό ρόλο, όχι για να βοηθήσουν τη μητέρα, αλλά για να πάρει ο καθένας την ευθύνη που του αναλογεί. Ο πατέρας πρέπει να καταλάβει ότι αν δεν μπει μέσα στο σύστημα, θα χάσει τη χαρά της πατρότητας, ότι εκείνος θα είναι ο χαμένος. Χρειάζεται όλοι να προσαρμόζονται στις καινούργιες συνθήκες και να σέβονται και τις δικές τους ανάγκες, όχι μόνο του βρέφους».
2. Όταν οι γονείς δεν τραβούν διαχωριστικές γραμμές: Tο αιώνιο νήπιο
Κάποιες φορές οι σύζυγοι, όταν αποκτούν παιδιά, αισθάνονται ενοχικά απέναντι στις δικές τους ανάγκες, αμελούν τη συζυγική τους σχέση και στρέφουν όλη τους την προσοχή σε εκείνα, επιδιώκοντας να γίνουν τέλειοι γονείς. Με αυτόν τον τρόπο στέλνουν άθελά τους αντιφατικά μηνύματα στα παιδιά.
Η συμπεριφορά τους υποδηλώνει πως η ανεξαρτησία από το οικογενειακό σύστημα είναι κάτι κακό, τα λόγια τους όμως τα προτρέπουν να γίνουν ανεξάρτητα («είσαι μεγάλο κορίτσι πια»). Στην πραγματικότητα αυτό που «λένε» στα παιδιά τους είναι να παραμείνουν νήπια, γιατί μόνο τότε αυτοί μπορούν να είναι αιώνιοι γονείς.
Τα παιδιά τους ενδέχεται να συμπεριφέρονται σαν μωρά, άλλοτε κάνοντας αταξίες κι άλλοτε παραμένοντας άβουλα και εξαρτημένα. Οι γονείς, που ρίχνουν όλο τους το βάρος στη σωστή διαπαιδαγώγηση, απορούν γιατί το παιδί εξακολουθεί να συμπεριφέρεται σα νήπιο, επιδιώκοντας να τραβάει την προσοχή τους.
Η γνώμη του ειδικού
«Αν ρωτούσες πιο παλιά τους ανθρώπους γιατί κάνουν οικογένεια, θα σου έλεγαν: “Γιατί αυτός είναι ο προορισμός του ανθρώπου”», σχολιάζει ο κ. Σακκάς. «Αργότερα θα έλεγαν: “Για να κάνουμε οικογένεια”. Σήμερα, που κυριαρχεί αυτό που αποκαλούμε “παιδοκεντρική οικογένεια”, δεν είναι σε πρώτη προτεραιότητα μία συνεργατική, ισότιμη, γονεϊκή και συζυγική σχέση. Προηγείται το παιδί. Τα υπόλοιπα είναι συνέπεια. Η καλλιέργεια του “χωραφιού” της γονικής και συντροφικής σχέσης, όμως, είναι η μεγαλύτερη πρόκληση, η μεγαλύτερη περιπέτεια.
ΣΤΗ ΖΩΗ ΕΝΟΣ ΖΕΥΓΑΡΙΟΥ ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΠΟΛΛΕΣ ΜΙΚΡΕΣ ΟΔΥΣΣΕΙΕΣ, ΠΛΗΣΙΑΣΜΑ ΚΑΙ ΑΠΟΜΑΚΡΥΝΣΗ, ΣΑΝ ΕΝΑ ΕΚΚΡΕΜΕΣ.
»Για να κρατηθούν ζωντανά ο έρωτας και η αγάπη, χρειάζεται συνεχής αγώνας και οι σύγχρονοι άνθρωποι πρέπει να ξεπεράσουν συνήθειες και προκαταλήψεις αιώνων. Υπάρχουν καθημερινά εμπόδια στο να έρθουν οι άνθρωποι κοντά. Όταν το καταφέρνουν, και πάλι υπάρχουν δυνάμεις απώθησης. Οι άνθρωποι δεν αντέχουν τη μοναχικότητα που ενέχει η ελευθερία τους, αλλά δεν αντέχουν και την οικειότητα. Έτσι, πολλές φορές χρειάζεται να διαπραγματευτούν ξανά τις σχέσεις τους. Στη ζωή ενός ζευγαριού υπάρχουν πολλές μικρές Οδύσσειες, πλησίασμα και απομάκρυνση, σαν ένα εκκρεμές, ενώ κάποιες φορές χάνεται και ο συνδετικός κρίκος.
»Πολύ συχνά οι νέοι νομίζουν ότι υπάρχει ο άνθρωπος που θα γίνει η ιδανική σχέση για εκείνους, χωρίς προβλήματα, χωρίς αντιθέσεις, ότι η ζωή μαζί του θα γίνει μια ευθεία οδός με σταθερή ανάπτυξη, ευημερία, ηδονές και ευτυχία. Αυτό το “φρούτο” δεν υπάρχει. Με πένθη και αποχωρισμούς μεγαλώνουμε και αυτό είναι κάτι που κατακτάται σιγά σιγά με την εμπειρία και την ηλικία».
3. Η οικογένεια που καταπνίγει τον θυμό της: H σιωπηλή παιδική διαμαρτυρία
Εδώ τα μέλη της οικογένειας δεν μπορούν να τα βγάλουν πέρα με τον θυμό τους, που μοιάζει να σιγοβράζει σε κλειστές κατσαρόλες. Τον καταπνίγουν και δεν τον εκφράζουν, δείχνοντας ότι όλα είναι τέλεια. Το παιδί συχνά ενδέχεται να επιλέξει μια στάση «καθιστικής διαμαρτυρίας», ή μια στάση απουσίας.
Μπορεί να είναι αφηρημένο στη σχολική τάξη (είναι μια μορφή αταξίας αυτή, χωρίς την έκδηλη παρουσία εκρήξεων θυμού), ή να ονειροπολεί υπερβολικά και να μην μπορεί να ολοκληρώσει καμία δουλειά μέσα στο σπίτι. Στην πραγματικότητα, πρόκειται για μεταμφιεσμένο θυμό και για εξέγερση απέναντι στους γονείς που δεν του επιτρέπουν να εκφραστεί.
Η γνώμη του ειδικού
«Και στην παραδοσιακή κοινότητα και στη βιομηχανική εποχή, η πειθαρχία, η νομιμοφροσύνη, ο “σεβασμός” και η ευγένεια ήταν απαραίτητα στην πορεία προόδου και εξέλιξης», λέει ο κ. Σακκάς. «Σήμερα, το παιχνίδι διοχέτευσης του θυμού από την αλάνα μεταφέρθηκε στο διαδίκτυο, όπου συναντιούνται τα παιδιά για να παίξουν πολεμικά παιχνίδια. Σε μια εποχή που απαιτούνται δεξιότητες επίλυσης συγκρούσεων, έχουμε εκπαιδευτεί τόσο καλά στην παθητική αντίσταση, που δεν είμαστε καν ενήμεροι για το συναίσθημα του θυμού μας.
»Από την παθητική αντίσταση στον θυμό, ο πρώτος που υποφέρει είναι αυτός που την κάνει. Δεν κερδίζουν, όμως, τελικά από αυτό ούτε οι γονείς ούτε οι δάσκαλοι ενός σχολείου που πιο πολύ ετοιμάζει καθώς πρέπει, υπάκουους εργαζόμενους. Ο θυμός πρέπει να θεωρηθεί ένα συναίσθημα πολύ αναγκαίο για να επιβιώσουμε. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί σαν το καροτσάκι με το οποίο θα σπρώξουμε τα δώρα που έχουμε βάλει σε αυτό. Που θα μας κάνει να εκπροσωπούμε ευθαρσώς και μετά παρρησίας τα “θέλω” μας, αλλά και να βάλουμε τα όριά μας, να πούμε τα “όχι” μας, να αντισταθούμε στην όποια επιβολή. Είναι χρήσιμο και απαραίτητο συναίσθημα. Μαζί με τον φόβο, βοηθά στην επιβίωση.
»Το δύσκολο είναι να κρατήσουμε και τη χαρά. Τα “κύτταρα της χαράς”, σα να μην είναι πολύ δυνατά, κρατούν για λίγο και μετά επανέρχεται ο φόβος, η ανησυχία. Άρα, χρειάζεται να κάνουμε εξάσκηση στο να διατηρούμε περισσότερο τις χαρές μας και να αξιοποιούμε τον θυμό ως κινητήρια δύναμη, ως συνεργάτη και σύμβουλό μας. Η αποφυγή σύγκρουσης είναι από τα χαρακτηριστικά που οδηγούν σε σωματοποίηση και ψυχοσωματικά συμπτώματα.
»Τα παιδιά –ακόμη και τα βρέφη– κυριολεκτικά οσμίζονται στην ατμόσφαιρα το κλίμα της αποφυγής σύγκρουσης και τους δημιουργείται μια ένταση. Έτσι, μερικές φορές δεν μπορούν να κοιμηθούν. Η έκφραση του θυμού και των πρωτογενών συναισθημάτων της επιθυμίας και του παράπονου που πιθανώς προηγούνται θέλει εκπαίδευση και “άνοιγμα” στη διαφορετικότητα που δεν την αντέχουμε».
4. Η διαμάχη των γονέων: Το προβληματικό παιδί
Ορισμένοι γονείς συγκρούονται συνεχώς για τη διαπαιδαγώγηση του παιδιού. Στην πραγματικότητα, έχουν δικά τους θέματα με την εξουσία, τα οποία δεν έχουν επιλύσει. Χρησιμοποιούν δηλαδή άθελά τους το παιδί, διότι συναγωνίζονται για το ποιος θα έχει το πάνω χέρι στη μεταξύ τους σχέση.
Το παιδί, για να απαλύνει αυτή τη σύγκρουση και να μην κινδυνεύσει να διαλυθεί η σχέση των γονιών του, μπορεί να επιλέξει ασυνείδητα να γίνει προβληματικό. Εμφανίζοντας ένα ψυχολογικό ή ένα σωματικό κουσούρι, πιστεύει ότι θα κάνει τους γονείς του να ενώσουν τις δυνάμεις τους μπροστά στον κοινό εχθρό: το πρόβλημα του παιδιού τους.
Η γνώμη του ειδικού
«Όταν κυριαρχήσει το παιχνίδι της υπεροχής, η οικειότητα “χάνει” και τότε χάνουν και οι δύο σύντροφοι, εξηγεί ο κ. Σακκάς. «Έρχεται η μοναξιά και απειλείται το σύστημα της οικογένειας. Όταν βλέπει τον κίνδυνο, το παιδί μπορεί να γίνει είτε αλεξικέραυνο, για να τραβήξει την ένταση, είτε στόχος, που άλλοτε ενώνει, άλλοτε παρηγορεί, άλλοτε γίνεται διαιτητής κι άλλοτε αποσύρεται – αν είναι περισσότερα παιδιά, γίνεται κατανομή ρόλων.
»Δεν είναι όμως απαραίτητο να προκύψει κάτι κακό από μια τέτοια απομάκρυνση. Αυτά τα τραύματα μερικές φορές μας κάνουν πιο δυνατούς, αυξάνουν την ανθεκτικότητά μας να αντιμετωπίζουμε τα δύσκολα. Μπορεί ένα τέτοιο παιδί να γίνει… ψυχολόγος, θεραπευτής ζευγαριού ή ένας επιτυχημένος δικηγόρος-διαμεσολαβητής. Όμως οι γονείς ας θυμούνται το αξίωμα ότι ο σύντροφός μας θέλει να ζει ευτυχισμένος μαζί μας και τίποτα παραπάνω, ένα τόσο απλό αξίωμα που το ξεχνάμε. Μερικές φορές περνάνε χρόνια για να δούμε ότι αυτά που μας ενώνουν μπορεί να είναι πολύ περισσότερα από αυτά που μας χωρίζουν.
»Το να κρατάνε οι γονείς τη γέφυρα της επικοινωνίας όχι χάριν των παιδιών, αλλά χάριν και της δικής τους υγείας είναι απαραίτητο, ώστε να αντιμετωπίζουν πιο ψύχραιμα και πιο ρεαλιστικά τα προβλήματα της γονικής συνεργασίας. Το μεγάλο στοίχημα για τους γονείς δεν είναι να μην έχουν διαφορές ή αντιθέσεις, αλλά να καλλιεργήσουν την ικανότητα να συνεργάζονται και να “συνθέτουν” λύσεις από την όποια αντιπαράθεση».
ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΓΙΑ ΝΑ ΑΠΟΚΤΗΣΕΙ ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΗ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΕΙΣΠΡΑΞΕΙ ΤΗΝ ΑΠΟΡΡΙΨΗ ΤΟΥ ΓΟΝΕΑ ΤΟΥ ΑΝΤΙΘΕΤΟΥ ΦΙΛΟΥ.
5. Η απουσία του σεξ: Ο ψυχρός ενήλικας
Η σεξουαλική ταυτότητα και ωρίμανση περνάει πάντα από τον δρόμο της οικογένειας. Το παιδί για να αποκτήσει σεξουαλική ταυτότητα πρέπει να εισπράξει την απόρριψη του γονέα του αντίθετου φύλου. Όταν η μαμά δείχνει πως επιθυμεί τον μπαμπά, το παιδί παίρνει το μήνυμα ότι δεν μπορεί να χαλάσει τη σχέση τους. Ότι θα πρέπει να αναζητήσει αλλού τη δική του ευτυχία.
Οι γονείς που κρύβουν ολότελα τα σεξουαλικά τους συναισθήματα από ενοχές, που δεν είναι τρυφεροί μεταξύ τους από φόβο μην αισθανθεί το παιδί αποκλεισμένο, ή που πράγματι έχουν χάσει το ερωτικό τους ενδιαφέρον, δίνουν μια λανθασμένη εντύπωση στο παιδί, που θα το βασανίζει: ότι πέτυχε να τους χωρίσει. Για να αποσυνδεθεί από αυτή τη βασανιστική εμπειρία, ίσως μεγαλώνοντας να οδηγηθεί στην ψυχρότητα απέναντι στο άλλο φύλο.
ΤO ΣΤΟΙΧΗΜΑ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΓΟΝΕΙΣ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΝΑ ΜΗΝ ΕΧΟΥΝ ΔΙΑΦΟΡΕΣ, ΑΛΛΑ ΝΑ ΚΑΛΛΙΕΡΓΟΥΝ ΤΗΝ ΙΚΑΝΟΤΗΤΑ ΝΑ ΣΥΝΕΡΓΑΖΟΝΤΑΙ ΚΑΙ ΝΑ «ΣΥΝΘΕΤΟΥΝ» ΛΥΣΕΙΣ.
Η γνώμη του ειδικού
«Η σεξουαλική ζωή είναι καθρέφτης των αξιών και της συναισθηματικής ζωής», διαπιστώνει ο κ. Σακκάς. «Μερικές φορές, βέβαια, συμβαίνει και το να υπάρχει ικανοποίηση από τις σεξουαλικές σχέσεις, αλλά όχι από την πνευματική και συναισθηματική επικοινωνία.
»Σε ένα επίπεδο, τα παιδιά “έτσι κι αλλιώς τα ξέρουν όλα”. Σε ένα άλλο επίπεδο, δεν βλέπουν όλη την οικειότητα, γιατί συνήθως δεν επιτρέπεται το χάδι μπροστά τους, γιατί ούτε οι ίδιοι οι γονείς είναι ενήμεροι για την ισχύ του συνδέσμου τους. Υπάρχουν αναστολές, κρυμμένοι φόβοι, ντροπή και ενοχές που, παρά τη σεξουαλική επανάσταση, είναι κρυφά εσωτερικευμένα. Θέλει δουλειά κι αυτό.
»Τώρα, αν στη μοναξιά του γονιού το σωσίβιο είναι ένα παιδί που τη χρεώνεται και αφιερώνει την καρδιά του στο γονιό, και αντίστροφα ο γονιός στο παιδί, τότε έχουμε ποικίλες βιοψυχοκοινωνικές διαδικασίες αβέβαιης εξέλιξης. Από την ίδια αιτία, δηλαδή, μπορεί να έχουμε διαφορετικά αποτελέσματα. Αποτελέσματα μη προβλέψιμα και μη επιθυμητά και από τους ίδιους τους γονείς, όχι μόνο στο θέμα της ερωτικής ωρίμανσης του παιδιού, αλλά και σε άλλους τομείς.
»Η απουσία του πατέρα, για παράδειγμα, μπορεί να προκαλέσει πολλά προβλήματα, όχι μόνο ένα. Ας μην απομονώνουμε κι ας μην γενικεύουμε τα πράγματα, δεν είναι μονοσήμαντα. Αν ο γονιός μαθαίνει να αγαπάει σωστά τον εαυτό του, μαθαίνει να αγαπάει σωστά και τους άλλους ποτίζοντας το “δέντρο” του για να μπορεί να δίνει καρπούς σε όσους κάθε φορά επιλέγει».
Από το ow.gr/ Ελένη Καστρινογιάννη
